102 سدی که قرا بود اجازه ندهد یک قطره آب به دریاچه ارومیه برسد

گروه انرژی، حوضهٔ آبریز دریاچه اورمیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است که ۳ درصدمساحت کشور ایران را دربر می‌گیرد.این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از مراکز عمده و خیلی با اهمیت فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار محسوب می‌شود.دریاچه اورمیه بزرگ‌ ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران واقع شده ‌است.

به گزارش بولتن نیوز، آب دریاچهٔ اورمیه جزو آب‌های بسیار شور است که میزان نمک محلول آب دریاچه  دو برابر اقیانوس‌ها است و هیچ گونه‌ای از ماهیان به جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان (آرتمیا)، دیاتوم‌ها و فیتوپلانکتون‌ها در آن زندگی نمی‌کردند!.

۲۷گونه پستاندار، ۲۱۲گونه پرنده، ۴۱گونه خزنده، ۷گونه دوزیست و ۲۶گونه ماهی، جزو خانواده تشکیل دهنده حیات وحش این دریاچه هستند.دریاچهٔ اورمیه دارای ۱۰۲جزیره است که همهٔ آن‌ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوختهٔ طبیعی جهان به ثبت رسیده‌ بود!.

خشک شدن دریاچه اورمیه

مجموعه ای از عوامل درخشک شدن دریاچه ارومیه دست داشته که مهمترین آن‌ها عوامل انسانی در سطح حوزه هستند. عواملی مربوط به بهره برداری‌‌ و سازه‌ها و سدهایی که موجب کنترل کردن آب به شمار می آیند.

حسن عباس نژاد، رئیس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه گفته است که در سالهای اخیر با سدسازی جلوی منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه یعنی رودها و سیلاب‌ها گرفته شده و سدسازی عمده ترین دلیل خشک شدن این دریاچه است.

به گزارش ایسنا حسن عباس نژاد در خصوص وضعیت کنونی دریاچه ارومیه اظهار کرده است: در حال حاضر دریاچه ارومیه در بدترین وضعیت صد سال گذشته قرار دارد و از سال ۷۵به بعد نزدیک به ۳۰میلیارد مترمکعب آب از دست داده‌ایم و تنها ۲میلیارد مترمکعب آب باقی مانده که این مقدار، نزدیک به شش درصد از کل آب دریاچه ی ارومیه است. قسمت جنوبی دریاچه به طور کامل خشک شده و از ناحیه شرق نیز به شدت در حال کویری شدن است.

رییس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در رابطه با دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان کرد: پدیده طبیعی تغییرات اقلیم یکی از دلایل خشک شدن دریاچه است، ولی مهمتر از آن تغییر مهندسی الهی به دست بشر است و ما در سالهای اخیر شاهد ایجاد تغییرات زیاد در اقلیم منطقه توسط انسان هستیم.

وی تأکید کرد: رودها و سیلاب‌ها اصلی‌ترین منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه است، اما متأسفانه در سالهای اخیر با سدسازی جلوی رودها و سیلاب‌ها گرفته شده و به نظرم سدسازی عمده ترین دلیل خشک شدن این دریاچه است.

سد سازی در مسیر دریاچه اورمیه

از حدود ۱۴سال پیش آب دریاچه ارومیه رفته رفته کم شد، به طوری‌که در حال حاضر این دریاچه با کاهش ۸۰درصدی حجم آب و خشکی ۶۰درصدی روبه‌رو است. حفر بیش از ۶هزار چاه مجاز و ۱۸هزار چاه غیرمجاز در زیر نام توسعه کشاورزی و صنعت منطقه و همچنین ساخت ۱۷سد و مطالعه برای ساخت ۴۰سد دیگر که علاوه بر این تعداد سد آشکار، تعداد قابل توجه دیگری نیز ساخته شده‌اند از عوامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه به شمار می‌رود.

سخنان خانم "راضیه لک”، مدیر زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران در این رابطه بسیار حائز اهمیت است.

وی در یک گفت و گوی خبری گفته است: تاکنون جمعا ٨۵ متر مغزه با حداکثر طول ٩ متر از بستر دریاچه ارومیه تهیه و مطالعه شده است. نتایج حاکی از آن است که تا ٢٠ هزار سال گذشته خشکسالی عمده‌ای دریاچه ارومیه را تهدید نکرده و رسوبات آن تماما از از نوع دریاچه‌ای است این در حالی است که در محل تهیه مغزه، هم اکنون دریاچه تقریبا خشک شده است.

همچنین لک به نتایج به دست آمده از بررسی مغزه‌ بستر دریاچه ارومیه به همراه داده‌های ۵۵ ساله اقلیمی بدست آمده از وب سایت سازمان هواشناسی اشاره کرد و گفت: وضعیت دریاچه ارومیه بیش از هر چیز متاثر از فعالیت های انسانی صورت گرفته از سال ١٣٧٧ به بعد است که عمده آن ها مربوط به سد سازی در مسیر رودخانه و ذخیره آب رود‌ها در پشت سد ها بر می گردد.

تعداد سدهای ساخته شده در مسیر دریاچه ارومیه

۱- سد پارام استان آزربایجان شرقی.  ٢- سد چوغان (جوقان) استان آزربایجان شرقی. ٣- سد آمند تبریز استان آزربایجان شرقی. ۴- سد اردلان استان آزربایجان شرقی.  ۵- سد تاجیار سراب استان آزربایجان شرقی. ۶- سد تیل استان آزربایجان شرقی. ۷- سد حسنلو استان آزربایجان غربی. ۸- سد ده گرچی اشنوشه استان آزربایجان غربی. ۹- سد زولا استان آزربایجان غربی. ۱۰- سد ساروق (گوگردچی) استان آزربایجان غربی. ۱۱- سد شهرچائی استان آزربایجان غربی. ۱۲- سد علویان استان آزربایجان غربی. ۱۳- سد شهید کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۱۴- سد قاضی کندی استان آزربایجان شرقی. ۱۵- سد قلعه چای عجبشیر استان آزربایجان شرقی. ۱۶- سد قوریچای قوشاچای (میان دوآب) استان آزربایجان غربی.  ۱۷- سد قیصرق استان آزربایجان شرقی. ۱۸- سد کردکندی استان آزربایجان شرقی. ۱۹- سد مقصودلو استان آزربایجان شرقی.  ۲۰- سد ملا یعقوب استان آزربایجان شرقی.  ۲۱- سد ملک کیان استان آزربایجان شرقی.  ۲۲- سد مهابا استان آزربایجان غربی.  ۲۳- سد نهند استان آزربایجان شرقی. ۲۴- سد هاچه سو استان آزربایجان غربی.  ۲۵- سد هفت چشمه آذرشهراستان آزربایجان شرقی.  ۲۶- سد ینگجو آذرشه استان آزربایجان شرقی. ۲۷- سد فاضل گلی استان آزربایجان شرقی. ۲۸- سد وانق علیا استان آزربایجان شرقی. ۲۹- سد سنجاق استان آزربایجان غربی. ۳۰- سد سفیدان عتیق (داش اسپران) استان آزربایجان شرقی. ۳۱- سد کانسپی استان آزربایجان غربی.  ۳۲- قوشخانه استان آزربایجان غربی. ۳۳- سد اوغان استان آزربایجان شرقی.  ۳۴- سد عبدول آباد استان آزربایجان شرقی. ۳۵- سد مینق خا استان آزربایجان شرقی. ۳۶- سد حسنجانکوه  استان آزربایجان شرقی.  ۳۷- سد ورگیل  استان آزربایجان غربی. ۳۸- سد احمد آباد سفلی استان آزربایجان غربی. ۳۹- افزایش ارتفاع سد کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۴۰- سد آمند ١ استان آزربایجان شرقی.  ۴۱- سد آمند ۲ استان آزربایجان شرقی.  ۴۲- سد باروق هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۳- سد پیره یوسفان استان آزربایجان شرقی. ۴۴- سد خرمالو استان آزربایجان شرقی. ۴۵- سد خونیق استان آزربایجان شرقی. ۴۶- سد گاودوش آباد استان آزربایجان شرقی. ۴۷- سد ینگجه ۱هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۸- سد مینق سنگی استان آزربایجان شرقی.  ۴۹- سد هریس شبستر استان آذربایجان شرقی.  ۵۰- سد چناغ بلاغ  استان آزربایجان شرقی. ۵۱- سد سرای استان آزربایجان شرقی. ۵۲- سد گل تپه مراغه استان آزربایجان شرقی.

فهرست سدهای در دست ساخت حوضه اصلی اورمیه

١- سد اشنویه (چپر آباد) استان آزربایجان غربی. ٢- سد چراغ ویس استان کردستان.  ٣- سد امام چای استان آزربایجان شرقی.  ۴- سد باراندوز استان آزربایجان غربی.  ۵- سد سیمینه رود استان آزربایجان غربی. ۶- سد شهید مدنی (ونیار) استان آزربایجان شرقی.  ٧- سد لیلان چای استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد نازلو استان آزربایجان غربی.  ٩- سد خراسانه بوکان استان آزربایجان غربی. ١٠- سد دیرعلی استان آزربایجان غربی.

 فهرست سدهای در دست مطالعه حوضه اصلی دریاچه اورمیه

١- سد چهرگان – مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢- سد آتمیان – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ٣- سد آجرلو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ۴- سد آلقو – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ۵- سد ابرغان – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ۶- سد باروق (قطار) – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٧- سد ترپ – مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد تسوج – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٩- سد توپچی – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٠- سد خانم گلی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ١١- سد خراجوچای – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٢- سد دوش – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٣- سد ساینجق – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١۴- سد سردار آباد – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١۴- سد سنته – در مرحله دوم – استان کردستان. ١۵- سد سینیخ چای – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١۶- سد شورسو – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٧- سد عباس آباد هریس – مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٨- سد عسگرآباد – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٩ – سد قاشقیه – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢٠- سد کهریز – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢١- سد مردق چای (قره ناز) – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ٢٢- سد مرخز – در مرحله اول – استان کردستان. ٢٣- سد هرزورز هریس (خارج بستر) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢۴- سد کردکند (قپلانتو) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢۵- سد زره شوران – در مرحله اول -استان آزربایجان غربی. ٢۶- سد قینرجه – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٧- سد خلیفان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٨- سد زید کندی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٩- سد مامالو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٠- سد بردوک – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣١- سد فلکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٢- سد رشکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٣- سد خانقاه سرخ – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٣۴- سد گل تپه مهاباد – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣۵- سد شیرمرد – در مرحله اول –  استان آزربایجان غربی. ٣۶- سد قیزقاپان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٧ – سد حاجی بابا – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٨ – سد بالقچی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٩- سد یزدکان – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ۴٠- سد سیرلر بستان آباد – مرحله اول – آذربایجان غربی.

عوارض زیست محیطی خشک شدن دریاچه اورمیه

سونامی ریزگردهای نمکی یکی از پدیده‌های ناشی حاصل  از خشک شدن دریاچه ارومیه است که غبار ناشی از این سونامی  می‌تواند به استان های البرز و تهران هم برسد.

خشک شدن دریاچه ارومیه موجب شده است تا بسیاری از ساکنان و اهالی منطقه دچار مشکلات دید و ناحیه چشم بشوند. از بین رفتن زمین‌های کشاورزی حاشیه دریاچه نیز یکی از عوارض و عواقبی است که موجب کوچ بیش از ٣ میلیون بومی و ساکنان منطقه شده است و در کنار آن از بین رفتن گونه‌های کشاورزی آن منطقه نیز می‌باشد.

گزارش‌های متفاوت و عدم مدیریت صحیح باعث شده است تا در این منطقه بحران زیست محیطی فاجعه‌واری رخ بدهد. گونه‌های گیاهی و جانوری دچار انقراض شوند، بیماری‌های تنفسی و پوستی شیوع پیدا کند و مردم منطقه بالاجبار وادار به کوچ و ترک کردن زاد و بودم خود شوند.

این تغیرات و رویدادها موجب شده تا دریاچه ارومیه به شوره‌زاری ٨ میلیارد تنی تبدیل ‌شود که بافت زیست انسانی و جانوری و گیاهی منطقه را نابود خواهد کرد.

به گزارش سایت "شفقنا” : چالش ها و معضلات خشک شدن دریاچه ارومیه جان پنج میلیون نفر در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان را تهدید می کند و در حال حاضر می توان آثار سوء خشک شدن این سرمایه ملی را در تنفس کردن ریزگردهای نمک در تبریز و بالارفتن میزان میانگین فشار خون در آذربایجان شرقی مشاهده کرد که بیانگر آثار تخریبی و ادامه دار این خشکسالی است.

تدابیر دولت برای نجات دریاچه ارومیه

تا به اکنون در حالت پروژه و جلسه و فوریت‌های زیست محیطی برای درمان خشک شدن دریاچه ارومیه از سوی دولت ها اخباری زیادی منوط بر فوریت این قضیه و مهم بودن آن منتشر شده است. اما هیچ عمل مثبتی که منتهی به نجات دریاچه بشود صورت نگرفته است.

اخیرا حسن روحانی، رئیس جمهوری از دریافت گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داده و گفته است که نتایج بررسی های این ستاد به زودی منتشر می شود.

در این رابطه چیت چیان، وزیر نیرو با اشاره به اینکه طرح دولت برای احیای دریاچه ارومیه شامل پنج محور است این محورها را اینگونه برشمرد: "توقف سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه، قطع مطالعات سدسازی در منطقه، مدیریت آب سدها و لایروبی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، انتقال آب از رودخانه ارس و تغییر مسیر رودخانه های حوضه به سمت عمق اصلی دریاچه." وی همچنین اشاره کرد که مناقصه انتقال آب از رودخانه ارس، از راه فاینانس بخش خصوصی انجام می‌شود. (خبرگزاری فارس- یکشنبه ۲۵ خرداد).

ظاهرا تنها طرح جدی و موثر دولت برای نجات دریاچه ارومیه انتقال آب از رودخانه ارس است. مواردی مثل توقف سدسازی با توجه به وضعیت موجود اجتناب ناپذیر بوده و لایروبی رودخانه ها هم کاری است که به طور معمول انجام می شود و قطعا نمی تواند نقش چندانی در افزایش حقابه دریاچه داشته باشد. محور پنجم، هدایت رودخانه ها به بخش عمیقتر، نه یک طرح ایجابی، بلکه اقدامی منفعلانه و سلبی است که در پی به اثرات اجرای آن اشاره خواهد شد.

طرح هدایت رودخانه ها به سمت عمیق تر دریاچه ارومیه: به واقع ترجمان این طرح، رای ستاد مذکور به کوچک سازی دریاچه است. این انگاره در یک سال اخیر مکرر مطرح شده که دیگر امکان احیای تمام مساحت دریاچه وجود ندارد و بهتر است تلاش ها برای نجات آن بر حفظ قسمت عمیق تر یعنی نیمه شمالی دریاچه متمرکز شود. بر اساس این طرح، نیمه جنوبی دریاچه به طور کلی خشک شده و رودخانه ها فقط وارد نیمه شمالی دریاچه می شوند و به این شکل نیمی از دریاچه قربانی می شود تا نیم دیگر آن زنده بماند.

به واقع نیمی از دریاچه قربانی می شود تا دولت مجبور نباشد هزینه توقف کشاورزی در حدود سیصد هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه و تعطیلی حدود دویست هزار شغل مرتبط را بدهد. وگرنه، هنوز این شانس وجود دارد که بتوان با رهاسازی سه میلیارد متر مکعب آب پشت سدها، کل دریاچه را نجات داد و نه فقط نصف آن را. رها کردن نیمه جنوبی دریاچه به معنای ایجاد کویری با مساحت افزون بر ۳ هزار کیلومتر مربع خواهد بود که اثرات اقلیمی آن قطعا در درازمدت گستره وسیعی از شمال غرب ایران را به قهقرای زیستبومی خواهد کشاند.

موافقان طرح (که عمدتا مقامات محلی هستند) اشاره می کنند که آرتمیاها فقط در نیمه شمالی دریاچه زندگی می کنند و غالب تاسیسات بندری و توریستی هم در همین بخش مستقر است. اما باید توجه کرد که غذای آرتمیاها از نیمه جنوبی تامین می شود، یعنی زیستگاه پرندگان کوچنده و اگر این پرندگان نباشند آرتمیای ارومیه هم منقرض می شود. افزون بر آنکه در جوار یک نمکزار با بادهای سمی بعید خواهد بود که اقامتگاه های گردشگری دریاچه بتوانند چندان چشم امید به آینده داشته باشند.