بدهی دولت روی دوش بانک ها، رشد مطالبات بانک ها از دولت در 10 سال اخیر

گروه اقتصادی - محسن شمشیری: بررسی ارقام مطالبات بانک ها در اسفند 1401 که از کدال بورس،  ترازنامه بانک ها و گزیده شاخص های پولی و بانکی بانک مرکزی استخراج شده نشان می دهد که 87 درصد بدهی دولت به بانک های کشور، متعلق به بانک های دولتی یا خصوصی شده است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اقتصاد گردان، به عبارت دیگر،  6524 هزار میلیارد ریال  از بدهی دولت، عمدتا به بانک هایی است که دولت در آنها سهامدار عمده و تصمیم گیر است و تنها  13 درصد بدهی دولت به بانک های خصوصی است.

براساس آمار اسفند 1401، بانک های تخصصی توسعه ای شامل صنعت و معدن، کشاورزی، مسکن، توسعه تعاون، توسعه صادرات که همگی دولتی هستند، روی هم 966 هزار میلیارد ریال از دولت طلب دارند. بانک های تجاری دولتی شامل سپه، ملی و پست بانک نیز که دولتی هستند روی هم 3265 هزار میلیارد ریال از دولت طلب دارند. از سوی دیگر، بانک های خصوصی شده اصل 44 که قبلا دولتی بوده اند شامل بانک های صادرات ایران، ملت، تجارت، رفاه کارگران نیز روی هم 2293 هزار میلیارد ریال از دولت طلب دارند. براین اساس تنها 13 درصد کل بدهی دولت به بانک های کشور، معادل 971 هزار میلیارد ریال متعلق به بانک هایی است که از ابتدا خصوصی اعلام شده اند.

بانک های تجاری، غیر دولتی و تخصصی به ترتیب بزرگترین طلبکاران از دولت هستند
ارقام بدهی دولت به بانک ها در سال 1402 نشان می دهد که بانک های سپه، ملی، تجارت، صادرات ایران، رفاه کارگران، ملت، کشاورزی و مسکن، بار عمده بدهی دولت را به دوش گرفته اند و لازم است که دولت در برنامه هفتم و بودجه سال های 1403 به بعد، مشکل این بانک ها را در نظر بگیرد. بر طبق آمار تیرماه 1402 و همچنین ماه های بعد از آن، بار اصلی بدهی دولت روی دوش بانک های دولتی و بعد از آن چهار بانک خصوصی شده قرار دارد و بانک های دولتی تجاری سپه و ملی بیش از 362 همت، بانک های خصوصی  و عمدتا صادرات، تجارت، ملت و رفاه بیش از 288 همت و بانک های تخصصی از جمله کشاورزی و مسکن بیش از 103 همت طلب از دولت دارند.

مجموع طلب بانک های کشور از دولت و اشخاص دولتی از رقم 477 همت  در سال 1400 به رقم 793 هزار میلیارد تومان در اسفند 1401 رسیده و رشد  66.2 درصدی دریکسال 1401 داشته است. بانک های تجاری دولتی بیشترین طلب را با 348 همت از دولت دارند و بعد از آن بانک های غیر دولتی با 341 همت و بانک های تخصصی دولتی با 103 همت قرار دارند.
 مجموع طلب بانک های تجاری دولتی شامل بانک های سپه، ملی ایران، پست بانک ایران، از دولت و اشخاص دولتی از رقم 1407 «همر» در سال 1400  به رقم 3486 هزار میلیارد ریال در اسفند 1401 رسیده و رشد  148 درصدی دریکسال 1401 داشته است.
 مجموع طلب بانک های غیر دولتی شامل بانک های خصوصی شده صادرات ایران، ملت، تجارت، رفاه کارگران و بانک های خصوصی  از دولت و اشخاص دولتی از رقم  2530 «همر» در سال 1400 به رقم 3410 هزار میلیارد ریال در اسفند 1401 رسیده و رشد  34.8 درصدی دریکسال 1401 داشته است.

 مجموع طلب بانک های تخصصی شامل بانک های کشاورزی، صنعت و معدن، مسکن، توسعه تعاون از دولت و اشخاص دولتی از رقم 835 «همر»  به رقم 1035 هزار میلیارد ریال در اسفند 1401 رسیده و رشد  24 درصدی دریکسال 1401 داشته است.

بدهی دولت به بانک های تجاری دولتی

نگاهی به ترکیب بدهی دولت به بانک ها که از کدال بورس، ترازنامه بانک ها و گزیده شاخص های پولی و بانکی بانک مرکزی استخراج شده نشان می دهد که بانک های تجاری با 362 همت در تیرماه 1402 بیشترین طلب را از دولت داشته اند این بانک ها شامل بانک ملی ایران، بانک سپه، و پست بانک ایران در حال حاضر بیشترین طلب را از دولت دارند و بدهی دولت به بانک های تجاری یا دولتی در تیرماه 1402 معادل 362 همت اعلام شده است.  بدهی دولت به بانک های تجاری در سال 1401 رشد بالای 154 درصدی داشته و 2.5 برابر شده است و نشان می دهد که دولت به جای استقراض از بانک مرکزی، از منابع بانک های دولتی برای تسهیلات تکلیفی و سایر مخارج خود استفاده کرده و رقم بدهی دولت به بانک ها به شدت رشد کرده است.
ارقام طلب بانک سپه از دولت به دلیل عدم دسترسی به ترازنامه سال 1401 براساس برآورد  و مقایسه با ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی، اعلام شده است.

مطالبات بانک سپه از دولت

 به دلیل دسترس نبودن ترازنامه بانک سپه در سال 1401، ارقام ترازنامه سال 98 را مورد بررسی قرار دادیم که نشان می دهد مطالبات بانک سپه از دولت از رقم 69 هزار میلیارد ریال در 97 به 105 هزار میلیارد ریال در 98 رسیده و رشد 29.5 درصد داشته است.
مطالبات بانک سپه از اشخاص و شرکت های دولتی از 121 هزار میلیارد ریال در سال 97 به 154 هزار میلیارد ریال در سال 98 رسیده  و مطالبات بانک سپه  از اشخاص و شرکت های غیر دولتی  از 783 هزار میلیارد ریال به 1022  هزار میلیارد ریال در سال 98 افزایش داشته است.
مجموع طلب بانک سپه از دولت و شرکت های دولتی از رقم 190 هزار میلیارد ریال در سال 97 به 259 هزار میلیارد ریال در سال 98 رسیده و 36.3 درصد رشد داشته است.
 بدهی بانک سپه به بانک ها از 195 هزار میلیارد ریال به 225 هزار میلیارد ریال در 98 رسیده است. مطالبات بانک سپه از بانک ها نیز معادل 108 هزار میلیارد ریال در سال 98 گزارش شده است.

در صورتی که رشد میانگین 25 درصدی را در سه سال 99 تا 1401 در نظر بگیریم، برآورد می شود که حداقل بدهی دولت به بانک سپه به  205 هزار میلیارد ریال و بدهی اشخاص و شرکت های دولتی حدود 300 هزار میلیارد ریال و مجموع طلب بانک سپه از دولت و شرکت های دولتی حدود 505 هزار میلیارد ریال برآورد شود. اما اگر ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی و ارقام ترازنامه بانک ملی ایران و پست بانک را در نظر بگیریم، رقم بدهی دولت و شرکت های دولتی به بانک سپه به ترتیب  2141 هزار میلیارد ریال و 141 هزار میلیارد ریال خواهد بود. زیرا براساس اعلام بانک مرکزی و ترازنامه بانک ملی و پست بانک، رقم باقی مانده برای بانک سپه 214 همت برای بدهی دولت و 14 همت برای شرکت های دولتی برآورد می شود.

مطالبات بانک های دولتی براساس ترازنامه و ارقام برآوردی

مطالبات بانک ملی ایران از دولت

مطالبات بانک ملی ایران از دولت از رقم 857 هزار میلیارد ریال در 1400 به 1110 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و رشد 29.5 درصد داشته است.
مطالبات بانک ملی ایران از اشخاص و شرکت های دولتی 50 هزار میلیارد ریال و از اشخاص و شرکت های غیر دولتی 5309 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.

 بدهی بانک ملی ایران به بانک ها از 1142 هزار میلیارد ریال در 1400 به 1555 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است. مطالبات بانک ملی ایران از بانک ها نیز معادل 1225 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.

مطالبات پست بانک ایران از دولت

مطالبات پست بانک ایران از دولت از رقم 10 هزار میلیارد ریال در 1400 به  14 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و رشد 33.8 درصد داشته است.
مطالبات پست بانک ایران از اشخاص و شرکت های دولتی 25 هزار میلیارد ریال اعلام شده و مطالبات پست بانک از دولت و اشخاص دولتی روی هم از  17230 میلیارد ریال به 39820 میلیارد ریال رسیده و 131 درصد رشد کرده است.
همچنین مطالبات پست بانک ایران از اشخاص و شرکت های غیر دولتی 490 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.
 بدهی پست بانک ایران به بانک ها از13 هزار میلیارد ریال در 1400 به 41 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است. مطالبات پست بانک ایران از بانک ها نیز معادل 5 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.

بدهی دولت به بانک های غیر دولتی و خصوصی


در رتبه دوم، بانک های خصوصی، غیر دولتی و خصوصی شده شامل بانک های صادرات ایران، ملت، تجارت، رفاه کارگران، و بانک های خصوصی هستند که دراسفند 1401 طلب بالای 326 همت داشته اند. تنها در سال 1401 بدهی دولت به بانک های غیر دولتی به میزان 81 همت بیشتر شده و رشد 33 درصدی داشته است. دولت به دلیل سهم بالایی که در بانک های خصوصی شده اصل 44 شامل بانک صادرات ایران، بانک ملت، بانک تجارت و بانک رفاه کارگران دارد، و همچنین به دلیل مدیریت سهام عدالت و مالکیت سایر شرکت ها و سازمان های عمومی در این بانک ها، عملا همچنان دست بالا را در تصمیم گیری ها دارد و لذا طبیعی است که بدهی دولت و شرکت های دولتی به بانک صادرات ایران، بانک ملت، بانک تجارت و بانک رفاه کارگران و سایر بانک های خصوصی شده بالا باشد.  
مجموع طلب بانک های غیر دولتی شامل بانک های خصوصی شده صادرات ایران، ملت، تجارت، رفاه کارگران و بانک های خصوصی  از دولت و اشخاص دولتی از رقم  2530 «همر» در سال 1400 به رقم 3410 هزار میلیارد ریال در اسفند 1401 رسیده و رشد  34.8 درصدی دریکسال 1401 داشته است.

بانک غیردولتی تجاری خصوصی شده مشمول اصل 44 شامل بانک صادرات ایران، بانک ملت، بانک تجارت و بانک رفاه کارگران است که بانک های بزرگی هستند که همچنان دولت به واسطه سهام دولتی و سهام عدالت و سهام شرکت های دولتی، به عنوان بازیگر و تصمیم گیر اصلی در این بانک ها محسوب می شود.
سایر بانک های خصوصی نیز شامل بانک اقتصادنوین، بانک پارسیان، بانک سامان، بانک کارآفرین، بانک آینده، بانک سرمایه، بانک پاسارگاد، بانک ایران زمین، بانک خاورمیانه، بانک دی، بانک سینا، بانک شهر، بانک گردشگری است. سهام این بانک ها نیز عمدتا متعلق به نهادهای عمومی شامل شهرداری، بنیاد مستضعفان، ستاد فرمان امام، و... است.
دو بانک غیردولتی قرض الحسنه نیز بانک رسالت و مهر ایران هستند.
مؤسسه های اعتباری غیربانکی نیز شامل ملل، نور، كاسپین و توسعه هستند.

70 درصد مطالبات بانک های غیر دولتی از دولت متعلق به بانک های بزرگ خصوصی شده شامل صادرات ایران، ملت، تجارت و رفاه کارگران است که روی هم 2293 هزار میلیارد ریال از دولت طلب دارند. این چهار بانک خصوصی شده معادل 30.6 درصد از کل بدهی دولت به بانک های کشور  سهم دارند.

70 درصد مطالبات بانک های غیر دولتی از دولت متعلق به بانک های بزرگ خصوصی شده است

مطالبات بانک صادرات ایران از دولت

جمع مطالبات بانک صادرات ایران از دولت از رقم نزدیک به 548 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به بیش از 705 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده و 28.6 درصد رشد کرده است. مطالبات بانک صادرات ایران از بانک ها و موسسات اعتباری نیز از 418 هزار میلیارد ریال در 1400 به 496 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسید. همچنین بدهی بانک صادرات ایران به بانک ها از 1068 هزار میلیارد ریال در 1400 به 1210 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.
جمع بدهی بانک صادرات از 499 هزار میلیارد تومان در سال 1399 به 737 هزار میلیارد تومان در سال 1401 رسید. جمع دارایی ها نیز از 519 هزار میلیارد تومان در سال 99 به 751 هزار میلیارد تومان در سال 1401 رسیده است.  
دولت با 8.72 درصد سهام بانک صادرات، سهام عدالت 24.5 درصد، و همچنین مالکیت سایر شرکت ها و سازمان های عمومی در بانک صادرات ایران، عملا همچنان دست بالا را در تصمیم گیری ها دارد و لذا طبیعی است که بدهی دولت و شرکت های دولتی به بانک صادرات ایران رقم بالایی باشد.  

مطالبات بانک ملت از دولت

مطالبات بانک ملت از دولت از رقم 159 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به  204 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده و در این یکسال معادل 27.6 درصد رشد کرده است. مطالبات بانک ملت از اشخاص دولتی شامل شرکت های دولتی نیز رقم بزرگ 3883 میلیارد ریال را شامل می شود که از 3263 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 3883 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده است. مطالبات از اشخاص غیر دولتی نیز 5993 هزار میلیارد ریال در 1401 بوده است.

براین اساس، مطالبات بانک ملت از دولت و شرکت های دولتی روی هم معادل 4087 هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به رقم 3423 هزار میلیارد ریال سال 1400 معادل 19.4 درصد رشد کرده است.

مطالبات بانک ها از دولت، اشخاص دولتی در اسفند 1401 – هزار میلیارد ریال - درصد

مطالبات بانک تجارت از دولت

مطالبات بانک تجارت از دولت از رقم 603 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 751 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده و در این یکسال معادل 24.5 درصد رشد کرده است. مطالبات بانک تجارت از شرکت های دولتی نیز 1084 میلیارد ریال در سال 1401 اعلام شده است و مطالبات از شرکت های غیر دولتی از 2829 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 4110 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده  که تعدادی از این شرکت ها سهام دولتی، عمومی و سازمان های عمومی و دولتی را دارند. در مجموع طلب بانک تجارت از دولت و شرکت های دولتی در سال 1401 معادل 24.7 درصد رشد داشته است.  

مطالبات بانک رفاه از دولت

در بانک رفاه کارگران مطالبات از دولت  از 83 هزار میلیارد ریال در 1400 به 633 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده مطالبات از اشخاص دولتی از 29 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 55 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و مجموع طلب بانک رفاه کارگران از دولت و اشخاص دولتی به 688 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و نسبت به سال قبل 508  درصد رشد کرده  و عملا 6 برابر شده است. همچنین مطالبات از اشخاص غیر دولتی نیز از 1784 هزار میلیارد ریال در 1400 به 1173 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.  مطالبات از بانک ها نیز به  نزدیک 14 هزار میلیارد ریال افزایش داشته و بدهی بانک رفاه کارگران به بانک ها نیز  از 130 هزار میلیارد ریال سال 1400 به رقم 361 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.

مطالبات بانک های خصوصی که از ابتدا خصوصی اعلام شده اند

بانک هایی که از ابتدا با عنوان بانک خصوصی اعلام شده اند، سهم کمتری نسبت به بانک های دولتی یا خصوصی شده دارند و 13 درصد از بدهی دولت به بانک ها متعلق به بانک های خصوصی است. براین اساس تنها به دو نمونه از بانک های خصوصی شامل پارسیان و پاسارگاد اشاره می کنیم.
در بانک پاسارگاد نیز مطالبات از دولت 1065 میلیارد ریال در سال 1400 و 1401 بوده است. مطالبات از اشخاص غیر دولتی نیز از 2037 هزار میلیارد ریال در 1400 به 2905 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.  مطالبات از بانک ها نیز به 113 هزار میلیارد ریال افزایش داشته و بدهی بانک پاسارگاد به بانک ها نیز از 433 هزار میلیارد ریال سال 1400 به رقم 1177 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.  
در بانک پارسیان مطالبات از دولت و اشخاص دولتی از 56 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 25 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و 55- درصد کاهش داشته است. مطالبات از اشخاص غیر دولتی نیز از 1641 هزار میلیارد ریال در 1400 به 2143 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.  مطالبات از بانک ها نیز به 445 هزار میلیارد ریال افزایش داشته و بدهی بانک پارسیان به بانک ها نیز  از 357 هزار میلیارد ریال سال 1400 به رقم 500 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است.
 

بدهی دولت به بانک های تخصصی براساس ترازنامه بانک ها و گزارش بانک مرکزی در اسفند 1401

بدهی دولت به بانک های تخصصی دولتی

بانک های دولتی تخصصی و توسعه ای شامل بانک مسکن، بانک کشاورزی، بانک صنعت و معدن، بانک توسعه تعاون و بانک توسعه صادرات ایران هستند که دررتبه سوم طلبکاران بانکی از دولت، قرار دارند. بانک های کشاورزی، مسکن و صنعت و معدن در بین بانک های تخصصی به ترتیب بیشترین طلب را از دولت و شرکت های دولتی دارند.

بدهی دولت به بانک های تخصصی در اسفند 1401 معادل 96 همت بوده و در طول یکسال 20 درصد رشد کرده است.
مجموع طلب بانک های تخصصی شامل بانک های کشاورزی، صنعت و معدن، مسکن، توسعه تعاون از دولت و اشخاص دولتی از رقم 835 «همر» به رقم 1035 هزار میلیارد ریال در اسفند 1401 رسیده و رشد 24 درصدی دریکسال 1401 داشته است.
مطالبات بانک مسکن از دولت از رقم 237 هزار میلیارد ریال در 1400 به 270 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و رشد 14 درصدی داشته است.
مطالبات بانک مسکن از اشخاص و شرکت های دولتی 22 هزار میلیارد ریال و از اشخاص و شرکت های غیر دولتی 2311 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.
مجموع طلب بانک مسکن از دولت و شرکت های دولتی با رقم 292 هزار میلیارد ریال نسبت به سال قبل رشد 16 درصدی داشته است.
بدهی بانک مسکن به بانک ها به بیش از 785 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است. مطالبات بانک مسکن از بانک ها نیز بیش از 4 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.

همچنین مطالبات بانک صنعت و معدن از دولت از 1300 میلیارد ریال در 1400 به 1393 میلیارد ریال رسیده است مطالبات از اشخاص و شرکت های دولتی نیز از 115 هزار میلیارد ریال به 180 هزار میلیارد ریال رسیده است. براین اساس، عمده طلب بانک صنعت و معدن از شرکت های دولتی بوده است. در نتیجه طلب بانک صنعت و معدن از دولت و شرکت های دولتی از 116 هزار و 661 میلیارد ریال در سال 1400 به 181 هزار و 657 میلیارد ریال رسیده و 55.7 درصد رشد کرده است. طلب بانک صنعت و معدن از غیر دولتی ها نیز 2668 هزار میلیارد ریال اعلام شده که البته باید توجه داشت بسیاری از آنها شرکت هایی است که دولت و نهادهای عمومی نیز سهامدار عمده آنها هستند.
در بانک کشاورزی، رقم مطالبات از دولت از 471 هزار میلیارد ریال در 1400 به 598 هزار میلیارد ریال در سال 1401 رسیده است و مطالبات از شرکت های دولتی نیز از 270 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 498 هزار میلیارد ریال در 1401رسیده است. جمع طلب بانک کشاورزی از دولت و شرکت های دولتی از 741 هزار میلیارد ریال در سال 1400 به 1096 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و ظرف یک سال رشد 48 درصدی داشته است.
مطالبات بانک توسعه صادرات ایران از دولت از رقم 13 میلیارد ریال در 1400 به 835 میلیون ریال در 1401 رسیده و کاهش 93- درصدی داشته است.
مطالبات بانک توسعه صادرات ایران از اشخاص و شرکت های دولتی 1006 میلیارد ریال و از اشخاص و شرکت های غیر دولتی 699 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.
مجموع طلب بانک توسعه صادرات ایران از 312 میلیارد ریال به 1007 میلیارد ریال رسیده که رقم اندکی در مقایسه با سایر بانک ها محسوب می شود و نسبت به سال قبل رشد 222 درصدی داشته و سه برابر شده است. طلب بانک توسعه صادرات از اشخاص غیر دولتی نیز 699 هزار میلیارد ریال اعلام شده است.
بدهی بانک توسعه صادرات ایران به بانک ها به بیش از 132 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است. مطالبات بانک توسعه صادرات ایران از بانک ها نیز بیش از 68 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.
همچنین مطالبات بانک توسعه تعاون از دولت از رقم 6 هزار میلیارد ریال در 1400 به بیش از 8 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده و رشد 32 درصدی داشته است.
مطالبات بانک توسعه تعاون از اشخاص و شرکت های دولتی 28 هزار میلیارد ریال و از اشخاص و شرکت های غیر دولتی 419 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.
بدهی بانک توسعه تعاون به بانک ها به بیش از 7 هزار میلیارد ریال در 1401 رسیده است. مطالبات بانک توسعه تعاون از بانک ها نیز بیش از 2 هزار میلیارد ریال گزارش شده است.